Útrás í gamla daga

   Jón Oddson um það leiti sem hann flutti út Myndin fengin að"láni" ásamt fleirum úr ævisögu Jóns Oddsonar eftir  Guðmundar G Hagalín sem út 1960

Það er mikið talað um útrás íslendinga í dag .En þetta er ekkert nýtt í sjálfu sér ef horft er til fortíðar.Mig langar til að segja ykkur af einum útrásarmanni frá fyrri tíð.Sem bláfátækur braut sér leið til frægðar og frama í öðru landi.Og greypti spor sín í útgerðarsögu Englands.Maðurinn hét fullu nafni Jón Sigurður Oddson og var fæddur að Ketileyrum í Þingeyrarhreppi í Dýrafirði 1887.Sonur hjónanna Odds Gíslasonar og Jónínu Jónsdóttir(dóttir séra Jóns Jónssonar prests á Gerðarhömrum í Dýrafirði síðar á Stað á Reykjanesi.Séra Jón var skarpgáfaður og annálaður tungumálamaður)Fyrir þegar Jón fæddist áttu þau hjón,Maren sem þá var 3ja ára og Gísla Magnús á öðru ári.Jón ólst upp hjá foreldrum sínum á Ketileyrum og svo á Sæbóli í Ingjaldssandi og enn síðar á Ísafirði.Jón byrjaði sjómennsku sína 17 ára hjá frænda sínum Ólafi Gíslasyni á skonnortunni"Phönix" ásamt Gísla bróðir sínum.Jón var aðeins ráðinn vorvertíðina fram að slætti en Gísli alla vertíðina eða fram í september.Síðar var Jón á hinum ýmsu þilskipum verstfirskum.

 Gamall"tjalli"

Tvítugur að aldri ræður hann sig á enskan togara"Volante"sem var einn af stærstu skipum enska togaraflotans 350 smálestir.Til samanburðar má geta þess að Jón Forseti flaggskip íslenska flotans var 250 smál.Skipstjórinn á Volante hét Walter Wendet maður nokkuð við aldur,ákafamaður mikill,stjórnsamur og reglusamur.Wendet missti síðan réttindi sín í 3 mánuði vegna strands Volante.Í Grimsby voru á þessum tíma bræður sem hétu George og William Letten.Þeir áttu 3 togarafélög sem þeir stjórnuðu,Anchor,Atlas,og Union.En Atlas átti Volante,Eftir veru sína á Volante réðist Jón til hins fræga Loftis

        Ísing

 

Skip Loftis sem Jón ræðist á hét "Ugedale" og var í eigu Union.Nafnið Loftis á eftir að koma meir við sögu Jóns því hann kvæntist dóttir Loftis.Loftis yngri sem var stm hjá föður sínum,þegar Jón byrjaði með þeim skráði nafn sitt í íslenskar sögubækur með brottnámi á Eiríki Kristóferssonar skipherra sem hann fór með til Englands eftir að Eiríkur hafði sem stm á varðbátnum Enok(20 tonna vélbát frá Vestmannaeyjum sem"Gæslan"hafði tekið á leigu sumarið 1924)farið um borð í skip Loftis"Lord Carsson", Um þetta má lesa í ævisögu Eiríks :"'A stjórnpallinum"sem Ingólfur Kristjánson skrifaði og í bók Sveins Sæmundssonar"í Særótinu".En þar nefnir Sveinn 3 skip:"Our Alf"síðan"Tribune" sem sloppið höfðu undan varðskipum og síðan ónefndan togara sem strandaði við Miðnes(1925) en náðis út og kom þá í ljós að stýrimaðurinn sem hét William Loftus hafði verið skipstj á þessum 2 togurum.William Loftus  lenti þá í fangelsi hér og mun Jón hafa leyst hann út.En Sveinn talar ekki um atburðinn með Lord Carson 

 Gamla vitaskipið við Spurn sem sennilega margir gamlir togarasjómenn muna eftir 

Einnig minnist Þórarinn Olgeirsson á Loftis í endurminningum sínum"Sókn á sæ og storð" eftir Svein Sigurðsson.Sumarið 1910 fór svo Jón í stýrimannaskóla og kom út eftir 4 mánuði með stýrimannsréttindi(ekki langt nám það enda þeir sem muna eftir gömlu"striga"sjókortunum ensku og þekktu til Brown´s almanaksins gamla gátu getið sér til um það).Eftir að hafa farið sem háseti á togurum annara útgerða en  Lettens bræðra bauðs honum stýrimannsstaða hjá gömlum skipstjóra sem hafði verið atvinnulaus um hríð en bauðst nú skip.

 Grimsby 

Bæði skip og skipstjóri voru komin vel til ára sinna en veiðar skyldu stundaðar við Færeyjar.Ekki var aflabrögðum við Færeyjar fyrir að fara um þetta leiti.Síðan hófst vertíðin við Ísland og var skipið sent þangað.Sá gamli var ekki vanur þeim veiðum og gekk ílla.Eftir 1sta túr var þeim gamla sagt upp og nýr maður tók við og hafði sá stýrimann með sér.Jón þurfti ekki að ganga atvinnulaus lengi og fékk nú starf sem stm á öðrum kláf sem stundaði veiðar við Ísland en það stóð stutt,bara 1na ferð því honum líkaði svo ílla við skipstjórann.Það var stundum sagt um skipstjóra þess tíma"þetta voru vondir menn en þeir ólu upp góða menn.duglega og nýta"

            Fiskidokkin í Hull frá fyrri tíð

 Eftir þennan brosti lánið við Jóni því hann fékk pláss sem stm á sínu gamla skipi Volante.Þar var þá skipstjóri dani að nafni Peter Jensen,Jón hafði ekki verið lengi á Volante þegar þeir Peter fengu nýrra og stærra skip"Premier"í eigu Lettens bræðra.En við starfi stm á Volante tók bróðir Jóns Gísli sem komið hafði á eftir honum til Englands og hafði eins og Jón eftir tilskildan tíma aflað sér stýrimannsréttinda.Jón fór svo aftur á skólabekk og 4 júlí 1912 hálfu fimmta ári eftir að hann réðst á enskan togara,án þess að kunna stakt orð í ensku lauk hann skipstjórnarprófi.William Letten reyndist honum mjög hliðhollur.Hans fyrsta skip hjá Letten bræðrum var hans gamla skip Volante.Nú sigldi hann sem skipstjóri á sínu gamla skipi til veiða við Ísland,Jóni gekk nú allt í haginn hann aflaði vel.Hann fékk á sig nafnið"Íslands-Jón.William Letten gerði svo Jón að meðeiganda sínum í nýju skipi sem hann var að láta byggja í Selby,Skipið var skírt Walpole.

 B/V Valpole

Sú sem skírði skipið var unnusta hans Ethel Loftis.Svo syrti á álinn 4 ágúst 1914 fáum dögum áður en nýja skipið skyldi afhent hófust ógnir fyrra stríðsins.Jón fór 3 ferðir á Walpole til Íslands,3ja ferðin varð sú síðasta á hinu nýja skipi í bili en það strandaði í svarta þoku en skemmdist óverulega en Jón missti réttindin í 3 mánuði eins og Wendet forðum.

 

 Strandaður enskur togari (hefur ekkert með blogið að gera) 

Walpole var svo tekin í þjónusti breska flotans.Jón var svo skipstjóri næstu ár á allskonar kláfum sem ekki stóðust kröfur flotans til herþjónustu.Eftir stríðið eða í apríl tók svo Jón aftur við Walpole eftir mikla viðgerð af hálfu flotans en samið hafði verið um að skipinu skildi skilað í sama ástandi og flotinn tók við því.1921 seldu svo Jón og félagar Valpole til Íslands.Jón Otti bróðir Guðmundar,sem var ávallt var nefndur"frá Reykjum"skipstjóri á Skallagrím til marga ára,var síðan með skipið í 10 ár en það er önnur saga.

 

   B/V Skallagrímur 

Jón tók svo við skipi í eigu Atlas sem "Verisis"hét.sem hann var með um 1 árs skeið.1923 flutti hann sig svo til Hull(en hann hafði búið í Grimsby)og tók við skipi hjá hinum frægu Hellyers bræðrum.Hans 1sta skip hjá þeim hét"Cerisíó"síðan Sýrian og Norse.

 B/V Leifur Heppni skipið sem Gísli bróðir Jóns var skipstjóri á þegar hann fórst með allri áhöfn í"Halaveðrinu"1925 

Í halaveðrinu mikla 1925 drukknaði Gísli bróðir Jóns með skipi sínu og áhöfn á togaranum Leifi Heppna.Jón var þá á leið á Íslandsmið en fékk á sig brot þegar hann var að nálgast landið og varð að leita hafnar í Hafnarfirði.Jón stofnaði svo hlutafélagið "Oddsson & Co,Lth.Hann keypti svo togaran"Lord Fisher af þeim Hellyers bræðrum.Jón lét svo smíða fyrir sig skip sem hann nefndi"Kópanes"

B/V Kópanes.Fyrsta"nesið"sem Jón lét byggja

Kópanes var fyrsti enski togarinn sem settur var dýptarmælir í.Skipið var manna á meðal kallað"Gullnesið"vegna góðrar afkomu þess.Samvinnu hans við Hellyers bræðra lauk svo eftir 10 ár.Hann lét nú smíða nýtt skip sem hann nefndi"Rifsnes"Eitt sinn er Jón var í landi hitti hann mann sem kynnti sig sem:William Reed og væri hann framkvæmdarstjóri fyrir skipasmíðastöðinni:"Smith Dock"í South Rank of Tees"

 

T.v mágkona Jóns að skíra B/V Brimnes og skipið sjálft t.h.Menn sem þekkja til "síðutogara"sjá munin á skipinu og hinum eldri útgáfunum

Milli þessara manna tókst svo góð vinátta og sem átti eftir að setja svip sinn á togarasöguna því Reed var með teikningar af togara sem var með nýju lagi sem hann taldi mikla framför frá því sem tíðkaðist á þeim tíma.Jón samdi nú við Reed um byggingu á nýjum togara með hinu nýja lagi skipið hlaut nafnið"Brimnes"Hann seldi svo Kópanesið en lét Reed byggja nýtt skip sem hlaut nafnið"Reykjanes"

 B/V Reykjanes

1935 hætti Jón sjómennsku og kom í land til að stjórna rekstri skipa sinna.Þegar komið var fram á árið 1938 var kominn slíkur óhugur í Jón út af ástandinu í Evrópu að hann var að hugsa um að selja að minnsta kosti eitt af skipum sínum og flytja til Íslands.En útgerðarhorfur þar,voru engan veginn hagstæðar,afkoma togarana mjög erfið,Seint á árinu 1938 fékk hann frá flotastjórninni hátt tilboð í Reykjanesið sem hann tók.1939 fóru svo hjónin í orlofsferð til Íslands.Meðan hann var þar fékk hann skeyti frá skrifstofu sinni úti um að flotastjórnin hefði gert tilboð í Brimnes.Þetta var upphafið að endi útgerðarsögu Jóns Oddsonar.Nú gríp ég beint niður í endurminningar Jóns skrifaðar af Guðmundi G Hagalín sem ég hef annars stuðst við.

Í reynsluför um borð í einu skipanna sem Jón lét byggja á kreppuárunum.Jón innan um menn sem kannske sviku hann að lokum?

 "Einn af góðkunningum Jóns hafði verið foringi í flughernum á stríðsárunum(fyrri ath,mín)og fengið megna óbeit á styrjöldum.Hann var og mjög óánægður með aðgerðar og úrrræðaleysi stjórnarinnar í atvinnu og viðskiptamálum.Þeir Jón höfðu oft tekið tal saman um þessi efni og reynst sammála.Þegar þau hjón komu úr orlofsförinni til Íslands,hittust þeir og ræddu ástand og horfur.Og að vanda voru þeir á sama máli.Svo sagði þessi góðkunningi Jóns:"Heyrðu eigum við ekki að ganga í þennan nýja flokk""(Frægur flugmaður úr fyrra stíði Oswald Mosley sem hafði verið þingmaður Íhaldsflokksins en gengið í raðir Verkamannaflokksins og hafði verið ráðherra í stjórn þess flokks 1929 en þegar Verkamannaflokkurinn gekk til stjórnarsamstarfs við Íhaldsflokkinn fór Mosley úr honum og stofnaði nýjan flokk sem hann kallaði Breska sambandið.Þessi flokkur gagnrýndi mjög stjórnarfarið og framkvæmdaleysið og boðaði frið í samvinnu hinna vestrænu þjóða,Aths. mín en stuðst við bók Hagalíns um Jón)

 

 Hinn hægrisinnaði Oswald Mosley 

Jóni hafði ekki áhuga á neinum pólitískum afskiftum en gekkst inn á að ganga í flokkin ef einskins yrði krafist af honum annað en að borgar ársgjald til hans.Þetta varð sennilega til þess sem á eftir kemur í lífi Jóns.En flokkurinn var eiginlega fasistaflokkur og var hliðhollur Mussólini og Hitler.Til Jóns hafði ráðist til samstarfs íslenskur maður að nafni Guðmundur Jörgensson  sem unnið hafði hjá voldugu fyrirtæki"Mac Gregor Gow & Holland" og haft t.d.með að gera afgreiðslu á íslenskum togurum í Hull.Jón varð þess fljótlega vís eftir að þeir Guðmundur hófu samstarf að hið volduga félag sem Guðmundur hafði unnið fyrir,tók samstarf þeirra óstinnt upp enda höfðu þeir misst spón úr aski sínum hvað varðaði þjónustuna við íslensku togarana.Einnig varð Jón alltaf meira var við öfund og andúð í sinn garð vegna velgengni sinnar og skipssmíða á kreppuárunum..

  Ein af"dokkunum"í Hull í dag

 Og nú var ekki aðeins sá höggstaður á Jóni notaður heldur var nú alið á þeirri tortrygni að hann væri útlendingur (hann hafði verið breskur ríkisborgari frá 1915)og þeim væri ekki treystandi á þessum viðsjárverðu tímumÚr bók Hagalíns:"Eitt sinn var Jón á gangi niður við skipskvína kom til hans maður sem hann hafði kynnst lítillega,og sagði við hann:""Jæja hvernig lýst þér á þetta allt saman?""O,það er ekkert á að lítast"svaraði Jón"Þér eruð þó ekki í vafa um,hverjir vinni stríðið?"spurði maðurinn og Jóni virtist einhver fíknisvipur koma á andlit honum."Nei,það er ég ekki"mælti Jón af þunga,"Sigurvegarnir verða dauði og vonbrigði""

 Togari með gamla laginu sennilega B/V Geir RE

Ekki ætla ég mér að hafa skoðun á stjórnmálaskoðunum Jóns annað en það sem stendur í bók Hagalíns en ég hugsa að hann,ásamt fleirum hafi þótt til um uppbygginguna í Þýskalandi á árunum fyrir seinni heimstyrjöldina.Burtséð frá hernaðarbröltinu á þjóðverjum á þessum tíma og pólitíkinni.Ég hef heyrt að margir af okkar farsælustu skipstjórum bæði fiski/fragt hafi hrifist af uppbyggingunni og tækniframförunum sem þeir sáu í þýskum höfnum. burtséð frá allri pólítík.Menn sem komu frá landi sem moldarkofar voru enn við líði og verkfærin að miklu leiti handbörur"páll"og "reka".Þjóðverjar byggðu líka togara fyrir breta(svokallaða sáputogara"Seifen Schiffen)sem þóttu að mörgu leiti skara framúr t.d. með sjóhæfni.En 17 júlí 1940 var Jón handtekinn og settur í fangelsi fyrst í Hull en síðan í Leeds,Liverpool og síðast hafður í haldi á eyjunni Mön.

Tveir íslenskir svokallaðir "sáputogarar"Tv B/V Vörður BA og B/V Kári RE t.h.En nafnið kemur af því að bretar borguðu þjóðverjum fyrir togarana með sápu

Guðmundur Jörgenson sagði Jóni seinna,að daginn eftir að Jón var tekinn höndum hefðu togaraeigendur í Hull haldið fund og honum vikið úr öllum samtökum sínum og lagt bann á að fyrirtæki hans Oddsson & co fengi að starfa.Maðurinn sem stundum var kallaður ´Ráðvandi Jón"og Íslands Jón"var nú svikinn af félögum sínum út af  greiðslu á einu ársgjaldi í hinn enska fasistaflokkinn" British Union"Hinn 3 nóv var Jón svo leystur úr haldi með vissum skilyrðum.En honum var t.d.bannað að fara til Hull þar sem fyritæki hans,eða réttara sagt rústir af þeim voru..Eftir lausnina úr fangelsi settist Jón að á eyjunni Mön og rak þar búskap.

  Líkön af nýrri gerð af síðutogurum en Reed byggði fyrir Jón

Jón fluttist svo til Íslands 1955.Hann dó svo  í Reykjavík 26-03-1967.Í morgunblaðinu 3 apríl 1967 er minningargrein um Jón eftir frænda hans og ævisöguritara Guðmund G Hagalín.Við samning þessa blogs er stuðst við Ævisögu Jóns Oddsonar eftir Guðm.Hagalín"Í vesturvíking"Einnig er vitnað í Ævisögu Eiríks Kristóferssonar  eftir Ingólfs Kristjónssonar"Á stjórnpalli"Æviminningar Þóranis Olgeirssonar.Myndir eru sumar fengnar að"láni"úr bók Hagalíns og umræddum bókum einnig myndir sem ég hef viðað að mér úr ýmsum áttum svo af "netinu"Ég vona að einhver hafi haft ánægu af sögu þessa mikla útrásar og athafnamanns .Kært kvödd.

Athugasemdir

[Jóhann Elíasson, 19.9.2007 kl. 09:57]

Greinarnar þínar hérna á blogginu eru hreinasta gullnáma o bíð ég í mikilli ofvæni eftir þeirri næstu, svo er örugglega með fleiri.  Hafðu bestu þakkir fyrir.

[Sigmar Þór Sveinbjörnsson, 22.9.2007 kl. 10:50]

Ég er sammála þér jóhann