Slor og kúaskí...

 

Það er stundum furðulegt að heyra þegar menn tala um hluti sem hafa svo mikið menningar/sögulegt gildi að það beri að varðveita þá.Aðallega eru þetta eldgömul háfhrunin hús. og/eða einhversskonar"kuml"sem grafin hafa verið upp.

   

Myndir af málverkum Bjarna Jónssonar

 

Ekki ætla ég mér að gerast svo djarfur að reyna að meta hvenær eitthvað hefur menningarlegt gildi.Hef ekki þá vitsmuni er virðist þurfa til að velta sér uppúr hverskonar menningu.En sögulegt gildi.Ég ætla að leifa mér að hafa skoðun á því,þó ég kannske upplýsi fávisku mína um leið.Ég hef verið sjómaður lungan af mínu lífi.Eftir lestur á æfiminningabókum hinna ýmsu manna hef ég staðið í þeirri trú að Ísland í dag sé að stórum hlut byggt á sjósókn.Sjósókn teygði sig líka inn í sveitir þar sem bændur stunduðu hana meðfram búskapnum.Sjósókn telst sennilega ekki með"menningu"í augum hinna ýmsu"menningarvita"og þess vegna þarf litlu að kosta til að varðveita neitt sem tilheyrði henni.Að vísu er víst kominn vísir að Sjóminjasafni  í Reykjavík.

 

Bátar með sögu.Til v er M/B"Aðalbjörg"RE 5 og var 1 af 4 bátum sem Reykjavíkurborg lét smíða til atvinnuaukningar á"Kreppuárunum"Þessi bátur er varðveittur á Árbæjarsafni.Hver aðkoma "Sjóminjasafnin" í Reykjavík er að bátnum veit ég ekki,En þessi bátur á sér langa og farsæla sögu Undir áralangri stjórn Einars Sigurðssonar úr Oddgeirsbæ í Reykjavík.Og mig minnir að það hafi verið synir Einars sem áttu til þann stórhug að varðveita bátinn Báturinn til hægri er svona"týpískur"Svíþjóðarbátur af minni gerðinni,Hét í upphafi"Sæmundur SK1.En hét síðast"Gunnfaxi"KE Hann sökk 16 mars 1964 undir því nafni.Mannbjörg varð

 

 

Einnig munu víst einhverjum gripum tilheyrandi hinni hniknandi stétt haldið til haga á ýmsum stöðum út á landi.Ég hef nú ekki heimsótt Sjóminjasafnið í Reykjavík,en ekki fannst mér heimasíða þess bjóða upp á slíka heimsókn.Það virðist algerlega hafa farið framhjá stjórnendum þess að 17 febúar í ár voru 60 ár síðan að fyrsti nýsköpunartogarinn Ingólfur Arnarsson sigldi fánum prýddur inn á höfnina í Reykjavík.Þá var Ingólfur fullkomnasta fiskiskip í heimi.Hann var t.d fyrsta fiskiskip í heimi með ratsjá.Um þetta merkisskip er þetta að finna á heimasíðu safnsins:" Fyrsti landnemi nýsköpunarinnar, Ingólfur Arnarson RE 201, kom til landsins í febrúar 1947. Togarinn var 654 brl. Að stærð, búinn 1000 hestafla gufuvél og reyndist mikið happaskip"Búið.Hann var afgreiddur með tæpum 2 línum í einhverju sem nefnist "Togarar í 100 ár"Meiri sómi var honum nú ekki sýndur.Að þessu finnst mér skömm.

 

2 Frumkvöðlar.Til vinstri hið mikla happaskip B/V Ingólfur Arnarsson sem sigldi með stolti fánum prýddur inn í Reyljavíkurhöfn 17/2 1947 þá sem fullkomnasta fiskiskip í heimi,en sem aðstandendur Sjómynjasafns létu nægja 2 línur í umfjöllun sem hét "Togarar í 100 ár"Til hægri nafni hans dæmigerður"Svíþjóðabátur"stærri gerð.Þeim gamla hefur sennilega þótt nóg að hafa 1 alnafna á Landnámsjörðinni því örlög þessa"Ingólfs Arnarsonar"RE 19 urðu þau að hann strandaði v-við Þjórsárósa 14/3 1950 og eyðilagðist.En mig minnir að stýrishúsið hafi náðst heillegt og notað á M/B"Heimaskaga" AK85 sem byggður var á Akranesi 1951.Sem svo seinna varð"Elliðaey"Ve 45.

 

Án þess að á neinn hátt að fella dóm á störf forstöðukonu safnsins(til þess hef ég enga þekkingu á hennar störfum þar)er ég að velta fyrir mér hvað í hennar fyrri störfum gerir hana hæfa til að stjórna sjóminjasafni.Svo eru þarna 2 sviðstjórar annar titlaður sviðstjóri miðlunarsviðs hvað sem það nú þýðir og 2 safnverðir.Svo er þarna stjórn og vara stjórn 9 manns og eitthvað sem heitir fulltrúaráð 15 menn.Sumir í þessu fulltrúaráði eru líka í stjórn eða vara stjórn t.d Helgi Pétursson og Álfheiður Ingadóttir.Svo má ekki gleyma hinum ómissandi Alfreð Þorsteinssyni sem er í fulltrúaráðinu.Það virðist ekki hafa verið hægt að stofna nefnd eða stjórn í Reykjavík öðruvísi en að hafa hann innanborðs.Nú er það svo að vegna fjarveru minnar frá landinu hef ég ekki fylgst með,en einu sjómennirnir allavega sem ég kannast við í þessum hópi eru Birgir Hólm og Guðjón Ármann fv skólastjóri.Ég vona að ég verði leiðréttur hvað það varðar fari ég með rangt mál.Ég þekki Guðjón Ármann að öllu góðu og kannast við Birgir að hinu sama.Þessvegna kom kom það mér á óvart þegar ég um daginn hitti Bjarna Jónsson listmálara og hann sagði mér af málverkum sem hann hefur málað og eru í eigu safnsins að þau skulu liggja einhverstaða í geymslu út í bæ.Þessi málverk eru tengd sjósókn á fyrri tímum.Ég hefði haldið að"Sjóminjasafn"vildi hafa svona myndir hangandi uppi hjá sér.

 Myndir af málverkum B J

Mér hefur þótt það til ævarandi skammar fyrir íslensk yfirvöld í sjávarútvegi og peningamálum að hið mikla afla og happaskip"Ingólfur Arnarsson" skyldi seldur í heilu lagi í brotajárn.Að allavega eitthvað af honum skyldi ekki varðveitt.Brúin t.d þó ekki hefði verið annað.Það virðist vera svo að íslendingar hreinlega skammist sín fyrir sitt raunverulega bakland.Eftir stríð áttum við alfullkomnasta fiskiskipaflota í heimi með  togaran"Ingólf Arnarsson" í  fararbroddi.Síðan koma hinir svokölluðu"Svíþjóðarbátar"og að endingu"Landsmiðjubátarnir".Nú bið ég um leiðréttingu ef ég fer með ragnt mál.En það er ekkert að viti  sem er til minja um þessa skipaflokka.Mér er það til efs að sé sjómaður spurður í dag um hvað "Svíþjóðarbátur"sé þá viti þeir það ekki..Vita það ekki að um er að ræða báta sem leystu af hólmi,úrsér genginn bátaflota landsmanna fyrir c.a 60 árum síðan.Báta sem almenningur leit á sem stórvirki á þeim tíma en myndi lítið tilkoma í dag..Það er ekki von að svokallað sjóminjasafn láti sig svona ómenningarlega hluti sig varða.En um að gera að allslags menningarvitar séu í forsvari fyrir þessa stofnun.Ég ætla mér ekki að gera lítið úr nöfnum eins og Helgi Péturson,Álfheiður Ingadóttir eða Alfreð Þorsteinsson en ég set stórt spurningarmerki við hvað þetta fólk á erindi í stjórn á Sjóminjasafn.Það er á fleiri sviðum sem þessi"mennningarþjóð"hefur svikið fortíðina.

     Grafskipið"Vestmannaey að störfum.Lengst til v á myndinni tv sés í"Léttir"í kunnuglegu umhverfi.

 

Í sumar var rifið í Vestmannaeyjum grafskipð"Vestmannaey"Gerir fólk sér grein fyrir yfirhöfuð hvaða saga liggur að baki þessu skipi.Gerir fólk sér grein fyrir allri þeirri vinnu sem þetta skip og áhafnir þess hafa lagt af mörkum í uppbyggingu þessa lands í þau rúmu 70 ár sem það vann að dýpkunrar störfum í Vestmannaeyjum.Þó að skipið hafi verið staðsett að mestu leiti í Vestmannaeyjum þá hefur Verstmannahöfn verið einn af hornsteinum þess þjóðfélags sem þrífs í dag á aðaleyjunni.Þá mun "Vestmannaey"hafa komið að síldveiðum í Faxaflóa 1947 og að hafnargerðinni í Rifi.Skift var um vél í skipinu  1977.Þá var sett í skipið Caterpillar 336 hö í staðin fyrir hina gömlu Tuxham 210 hö.Hlutum úr gömlu vélinni var pakkað víst sæmilega vel inn og átti að varðveitast en svo komust skammsýnir menn að því að"þetta drasl"væri bara fyrir og því var hent.Nú er víst ekkert til í hendi(að ég best veit)til minningar um þetta fræga skip sem í rauninni gerði Vestmannaeyjahöfn að því sem hún er í dag.

               T v Vestmannahöfn 1945 t h 1991

Eitt frægt skip er til en.En það er hafnsögubáturinn"Léttir"sem enn er hægt er að forða frá"áramótabrennuvörgum"Mér er sagt að þegar skipt var um vél í bátnum 1975  hafi Caterpillarverksmiðjurnar falast eftir vélinni(vegna sögulegrar tengsla) sem var í en fékk ekki.En þá mun hafa staðið til að varðveita vélina.En hún mun hafa dagað uppi í"ruslahaugnum"sem menn kölluðu þessa sögulegu gripi eins og hlutina úr vél Grafskipsins og verið samferða þeim í bræðslukatlana.

 tv nýleg mynd af"Léttir"t h"Lóðsinn 1"

 

Þetta skip á sér merka sögu í hjörtum margra annara en Vestmannaeyinga sjálfra.Þessi bátur á sér stað í hjörtum margra sjómanna bæði innlendra og erlendra sem lífgafi.Hversu oft fór ekki þessi bátur út til að sækja veika og slasaða sjómenn og koma þeim undir læknishendur sem björguðu lífi þeirra.Haraldur Ólafsson kunnur farskipaskipstjóri hér á árum áður sagði í blaðagrein 1956(mbl 23/2)" Á þessari litlu skel,sem hefur verið happafleyta fram að þessu,eiga hafnsögumenn Vestmannaeyja að leggja út í brimlöðrið við Vestmannaeyjakletta,næstum í hvaða veðri sem er allan ársins hring,,,Ég get ekki séð annað en hafnsögumenn Vestmannaeyja séu í sífeldum sjávarháska á bátnum a.m.k. 4-5 mánuði ársins""Síðan lýsir Haraldur í greininni hvernig"Léttir"brýst út í skip hans M/S"Lagarfoss"með Jón Sigurðsson hafnsögumann sem nær skipinu inn milli kviða áður en höfnin lokaðsis alveg í eina 2 daga.Fyrir bar að skipstjórar stærri skipa t.d.togara neituðu að fara í land á Létti litla.

 

    Til v höfnin eins og hún lét út um þær mundir er Grafskipið var keypt t h höfnin í byrjun síðustu aldar

Síðan kom svo"Lóðsinn"í apríl 1961(5 árum eftir grein Haraldar)sem tók við erfiðustu verkunum af"Létti"ef maður getur orðað það svo.Það væri verðugt verkefni að fyrir vel ritfæran mann að skrifa sögu þessara 3ja skipa,Grafskipsins "Vestmannaey" ,hafnarbátsins"Léttirs"og"Lóðsins 1"Mér finnst með eindæmum hvernig tókst með mannaráðningar á þessi skip.Útsjónarsemi þeirra og dugnað.Hvernig menn að öllum öðrum ólöstuðum  eins og Jón Sigurðsson,Ólafur Ólafsson.Og Einar Sv Jóhannesson"smellpössuðu" í þau störf sem þeir sinntu.Þetta eru bara nokkur nöfn af mörgum sem skrifað hafa nöfn sín á spjöld sögu Vestmannaeyja.Þeim er að nokkru leiti gerð skil í Bókum Haraldar Guðnasonar,"Við Ægisdyr"og þangað hef ég sótt efni í þennan hluta bloggsins.Og ég geri mér grein fyrir að ég hafi reist mér burðaás um öxl með þessum skrifum og að betur upplýstur maður um sögu þessara 3ja skipa kæmist betur frá þessu.En fyrir mér vakir aðeins það,að mér finnst margt hafa menningarsögulegt gildi fyrir framtíðar Íslendinginn en bara einhverjir húshjallar sem einhvert frægt skáld svaf kannske 1 eða 2 nætur í.Stóð ekki einhverstaðar að"bókvitið"yrði aldrei í askana látið.Sem betur fer eru augu fólks að opnast fyrir að fá að sjá og þreyfa kannske á hlutum sem eiga mikla sögu að baki sér.

 

 T v Vonarstjarnan VE sem upphaflega hét"Baldur"SH og var dæmigerður"Landsmiðjubátur af stærri gerðinni.Einar Sv Jóhannesson "saup"marga fjöruna á þessum bát í Þorlákshafnarferðum.T h  Hafdís IS 75 síðar Ve.Dæmigerður Sviþjóðarbátut af svokallaðri"Bárðarteikningu"Hafdís brann og sökk á Selvogsbanka 10/2 1960

Í dag er lítið sem minnir á"Nýsköpunartogara" "Svíþjóðabáta" "Landsmiðjubáta".Við höfum ekki alltaf lifað af bókum(þótt við á hörmungarárum fyrr á öldum hafi kannske étið frægustu handritin)það færi lítið fyrir"menningu"þessa lands og öllum hennar"vitum"ef engin hefðu verið fyrrnefnd skip.Það er haft eftir einum af merkustu útgerðarmönum þessa lands þegar dóttir hans hafði komið til dyra og vinnuklæddur sjómaður hafði bankað upp."Hleyptu manninum inn stelpa"á útgerðarmaðurinn að hafa sagt"já en hann er svo slorugur á dóttirin að hafa haldið fram:Slor það er það sem við lifum á telpa mín,mundu það"á sá gamli að hafa sagt.Það er nefnilega það,það var slor ásamt kannske kússkít hversu sú blanda fer nú vel í nefi landans í dag,sem kom okkur til álna og vel það.Við áttum líka"fraktskip"með sögu en flest af þeim voru seld með haus og hala úr landi.Ekkert af þeim endaði í stórbrennum áramótanna.Svo ættu stjórnvöld að sjá sóma sinn að varðveita V/S Óðinn.Stjórn og fulltrúaráð sjóminjasafns Reykjavíkur ættu að sjá til þess.Að síðustu vil ég taka fram þó að ég nafngreini fólk í sambandi við sjóminjasafnið vil ég taka fram að ég er ekki að gera lítið úr störfum þess fyrir þetta safn en ég sjálfur set stórt spurningamerki við setu þessa fólks í stjórn á safni tengdu sjómennsku.Það er mín prívata skoðun.Hvað nafngreiningu á mönnum varðandi Vestmannaeyjar veit ég vel að þar eru fáir útvaldir.Það er hreint með einsdæmum að lesa sögu þessara manna sem völdust í störf á þessum skipum án nokkurar reynslu á sambærilegum störfum,hvernig allir smellpössuðu í þessi störf.Hvernig handaflið og hugvitið virtust passa vel saman á árdögum þessa starfa.Það koma margir fleiri við sögu þessara mála sem of langt væri að telja upp.Þessa sem ég nafngreindi eru kannske þarna því að ég kannaðist við þá og sá til þeirra í starfi.Ég er ekki á neinn hátt að reyna að gera lítið/minna úr hinum.

 Myndir af málverkum B J

Eins og ég sagði áðan hef ég hef mikið stuðst við bækunar"Við Ægisdyr"eftir Harald Guðnason heitins fræðimanns og bókavarðar,Myndir eru sumar fengnar að láni með góðfúslegu leyfi sonar Haraldar Áka.Myndir af málverkum eftir Bjarna Jónssonar eru fegnar að láni úr Bæklingi sem heitir"Sjávarspilin"með góðfúslegu leyfi málarans sjálfs..Aðrar myndir eru m.a úr bókunum "Þrautgóðir á Raunarstund "ritverki Steinars L Lúðvíkssonar og/eða frá ýmsum stöðum á"Netinu"Kært kvödd